Hak yasal yada ahlaki uygulamalarda kullanılan bir kavramdır. Yaşam hakkı, özgürlük, eşitlik, mutluluk, mülkiyet, mahremiyet gibi başlıca ahlaki hakların yanı sıra bireyin yaşam standardına ilişkin insan hakları da büyük önem taşır.
Hasta Hakları: İnsan hak ve değerlerinin sağlık hizmetlerine uygulanmasını ifade eder. Sağlık Hakkının Ana Hedefleri – Modern çevrenin yarattığı tüm tehlikelerden insanın korunması, – Ekonomik, sosyal, coğrafi tüm sınırlılıklara karşın herkesin bakım ve tedavi hizmeti olması, – Her insanın yaşamını ve üretkenliğini güvencede sürdürmesini sağlayan yeteneklerini geliştirme fırsatına sahip olması, – Tüm girişimlerin insan bütünlüğü ve saygınlığına, onuruna uygun olması hakları şeklinde belirtilmiştir. Hasta Haklarının başında; insan olarak saygı görme, mümkün olan en yüksek düzeyde sağlık hizmeti alma, bilgilendirme, tıbbi işlemler için onay alınması, mahremiyet ve özel hayata saygı, bakım ve tedavinin devamlılığının sağlanması gelmektedir. Hipokrattan bu yana hekim-hasta ilişkisi güven ve gizlilik esasına dayanmış ve belli ölçülerde kutsallık taşıyan bir ilişki olarak yaşanmıştır. İnsan hakları evrensel bildirgesinin kabul edilmesiyle insanlığın sonra elli yılı haklar mücadelesi dönemi olarak yaşanmıştır ve hasta haklarında şekillenmeler başlamıştır. Son yıllarda başta Avrupa ülkelerinde olmak üzere birçok ülkede hasta haklarına önem veren sağlık hizmeti anlayışı gelişmiştir. Hasta hakları ile ilgili Uluslararası Bildirgeler daha ayrıntılı hale getirilirken, Hollanda gibi bazı ülkeler ‘Hasta Hakları Yasaları’ ile bu hakları kendi hukuk sistemlerinin içine girmiştir. Sonra olarak Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bürosu ve Dünya Tabipler Birliği tarafından yeni Hasta Hakları Bildirgeleri hazırlandı ve bütün ülkelerde hasta haklarının geliştirilmesi için ortak stratejiler belirlendi. Bu yeni bildirgelerin orta özelliği ‘Hastalıkların önlenmesi, sağlığın korunması, ve mümkün olan en yüksek sağlık düzeyine kavuşma fırsatı’ dır.
TIBBIN UYGULANMASI BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI VE İNSAN HAYSİYETİNİN KORUNMASI SÖZLEŞMESİ TASARISI
Bu sözleşmeyi imzalayan, Avrupa Konseyi üyesi devletler, diğer devletler ve Avrupa Topluluğu; 10 Aralık 1948 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından ilan edilen İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, 4 Kasım 1950 tarihli İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunması sözleşmesi, 18 Ekim 1951 tarihli Avrupa Sosyal şartı, 15 Aralık 1965 tarihli Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ve Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar sözleşmesi, 28 Ocak 1981 tarihli Kişisel Verilerin Otomatik İşlenmesine Karşı Bireylerin Korunması, 20 Kasım 1989 tarihli Çocuk Hakları Sözleşmesini göz önünde bulundurarak; Avrupa Konseyi’nin amacının, üyeleri arasında daha büyük bir birliğe ulaşılması olduğunu ve bu amacın izlenmesinde kullanılacak yöntemlerden birinin, insan hakları ve temel özgürlüklerin idamesi ve daha da gerçekleştirilmesi olduğunu dikkate alarak; Tıp alanında gittikçe artan bir hızla ortaya çıkan gelişmelerin bilinciyle, Tıbbın kötüye kullanılmasının, insan onurunu tehlikeye sokacak eylemlere neden olacağının bilinciyle, Tıbbın yararlarından tüm insanlığın faydalanabilmesi için uluslararası işbirliğine ihtiyaç duyulduğunu vurgulayarak, Toplumun tüm üyelerine, haklarını ve sorumluluklarını hatırlatma arzusuyla, Tıbbın uygulanmasında, insan onurun ve bireyin temel hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli bu tedbirlerin alınması kararına vararak; şu hususları (sağlık hizmetlerinde insan hakları ve değerlerini) kabul etmişlerdir:
MADDELER
1) Bu sözleşmenin tarafları, tüm insanların haysiyetini ve kimliğini koruyarak tıbbın uygulanmasında, ayrım yapmadan herkesin, bütünlüğüne ve diğer hak ve özgürlüklerine saygı gösterilmesini güvence altına alacaklardır.
2) İnsanın menfaatleri ve refahı, bilim veya toplumun menfaatlerinin üstünde tutulacaktır.
3) Taraflar, sağlığa duyulan ihtiyaçları ve kullanılabilir kaynakları göz önüne alarak, kendi egemenlik alanlarında, uygun nitelikteki sağlık hizmetlerinden adil bir şekilde yararlanılmasını sağlayacak uygun önlemleri alacaklardır.
4) Araştırma dahil, sağlık alanında herhangi bir müdahalenin, ilgili mesleki yükümlülükler ve standartlara uygun olarak yapılması gerekir.
5) Sağlık alanında herhangi bir müdahale ilgili kişinin bu müdahaleye özgürce ve bilgilendirilmiş bir şekilde muvafakat etmesinden sonra yapılabilir.
